Trà Cổ-Móng Cái, điểm bắt đầu của Tổ quốc Việt Nam hình chữ S, nơi có ngôi đình làm sứ mệnh cột mốc văn hoá, có bãi biển bao la, có rừng dương xanh tít tắp. Trước Trà Cổ luôn gợi trong chúng ta cảm xúc tự hào về Tổ quốc vể dân tộc và nhân dân. Trong những cảm xúc đó trước Trà Cổ, theo tôi thì thơ ca được biểu hiện nhiều và thiết tha nhất. Có không ít tác giả khi tự chọn, hoặc được chọn thơ vào tuyển tập nhiều tác giả, thì bài thơ được coi là hay nhất của mình chính là bài thơ viết về Trà Cổ.
Trong tập thơ “Thơ Quảng Ninh 1963-2003”, công trình kỷ niệm 40 năm thành lập tỉnh Quảng Ninh (1963-2003) có nhiều bài thơ viết về Trà Cổ. Tác giả Tống Khắc Hài (Hạ Long), người có nhiều năm dạy học ở Móng Cái đã viết trong bài Trước đình Trà Cổ (11-1969):
“Tôi dừng bước trước đình Trà Cổ
Một ngôi đình thời Lê
Tài đức ông cha
Phủ đầy nắng gió
Tất cả vẫn còn nguyên
Những mái uốn cong
Những cột mấy vòng ôm
Tôi chẳng thấy đâu là lim là gụ
Chẳng thấy vết đục nào hằn lên lõi gỗ
Chỉ thấy quy phượng long ly dập dồn bay múa
Chỉ thấy hoa văn
Dệt vào gấm lụa...
Trưa nay
Trước đình Trà Cổ
Tôi nghe được trong ì ầm biển thở
Tiếng sóng nghìn xưa
Tiếng sóng nghìn sau
Và tâm hồn Việt Nam trầm lắng xôn xao.”
Trước điểm chót cùng Sa Vĩ, tác giả Trịnh Công Lộc (Hạ Long) viết:
“Chênh vênh bể và rừng
Cuộn lên thành đất mũi
Cái doi cát vàng tươi
Sa Vĩ ơi, Sa Vĩ
...
Nơi điểm chót cuối cùng
Giữa hai bờ ranh giới
Nơi ai hằng ngóng đợi
Một làn mây trắng bay”
(Dấu chân Sa Vĩ)
Còn tác giả Lại Tuấn Hiền (Hoành Bồ), người đã từng sống ở Móng Cái lại Nhớ ngày chia tay ở Sa Vĩ, nhớ lại những kỷ niệm của riêng mình gắn với lịch sử của vùng đất:
“Ngày mai đây có kẻ về phương bắc
Còn người đi mãi tận trời tây
Gió tung bờm trên hàng dương Sa Vĩ
Cột mốc địa đầu và tôi ở lại đây!”
Trước chót điểm địa đầu của Tổ quốc “cột mốc” và “tôi” dứt khoát và kiêu hãnh “ở lại đây!” Cùng cảm xúc sâu lắng đó, tác giả Lê Hữu Lịch (Yên Hưng) viết:
“Đất Trà Cổ quanh năm thừa thãi gió
Gương mặt người đẹp thêm qua bão tố”
(Trà Cổ)
Tác giả Ngô Xuân Nhạc, từng công tác ở Móng Cái, trong bài thơ Chiều thu Móng Cái có viết về Trà Cổ như sau:
“Trà Cổ đây vùng du lịch
Biển xanh, cát trắng mịn màng
Rừng dương, rồng xanh mềm mại
Giăng giăng Mũi Ngọc, Cồn Mang
Uy nghi đình làng Trà Cổ
Ngàn năm vẫn dáng ông cha
Việt Nam đậm đà bản sắc
Ngữ ngôn, dân tộc, quốc gia"
Tác giả Bùi Hữu Thiềm, người gắn bó với vùng đất địa đầu Tổ quốc có cái nhìn xanh trong, thơ mộng về Trà Cổ:
“Nơi ấy ai vẫn tìm
Dấu chân nào trên cát
Sa Vĩ chiều ngút ngát
Dải lụa mềm xanh cây
Cong bời bãi vòng tay
Ôm phập phồng biển thở
Em nhớ về Trà Cổ
Đón một vành trăng nghiêng”
(Trà Cổ)
Biển Trà Cổ của Đức Doanh (Uông Bí) thật dạt dào:
“Biết nói gì với biển biển ơi
Xanh biếc trời mây thăm thẳm mặn mòi
Ta đang nghe biển hát về Trà Cổ
Biển hát câu chi mà dạt dào sóng vỗ”
(Biển Trà Cổ)
Thật bất ngờ, ở một tập thơ “Thơ 1951-1986”, thơ của thầy giáo, cựu sinh viên và sinh viên của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội I, tôi được đọc hai bài thơ viết về Trà Cổ. Bài thứ nhất là Vẫn Trà Cổ những tháng ngày của tác giả Thái Thu Nguyên (Báo Công an Nhân dân):
“Vẫn Trà Cổ đó em ơi
Trời cao, biển rộng, núi đồi nhấp nhô
Trăng nghiêng bóng tự bao giờ
Cho ngàn năm sóng vỗ bờ trao duyên
Núi Ngọc gác biển là em
Anh làm Sa Vĩ ngày đêm canh trời”
Bài thứ hai Nét cong trên mái đình Trà Cổ (7-1977) của tác giả Phạm Ngà (Nhà xuất bản Hải Phòng), những sự kiện lịch sử gắn với ngôi đình Trà Cổ được nhắc tới: Phan Sào Nam (Phan Bội Châu), Trần Phú từng tới đình và Phan Sào Nam đã để bút tích:
“Bao thế kỷ ngôi đình vẫn thế kia
Dáng uy nghiêm, nước thời gian lẩn quất
Đá rêu phong, vách vỗ nâu trầm mặc
Những cột tròn điềm tĩnh với mênh mông
...
Thơ Sào Nam bay lượn nét bút hoa
Thềm rêu ẩm in dấu chân Trần Phú
Ngôi đình ấy như chứng nhân lịch sử
....
Cái gan góc nơi đất trời với biển
Bắt đầu từ mềm mại một nét cong”
Trong tập thơ “Nước non ngàn dặm” (NXB Hội Nhà văn 2005), riêng thơ viết về Trà Cổ đã chọn in ba bài thơ, là các bài đã in trong tập “Thơ Quảng Ninh 1963-2003”: Dấu chân Sa Vĩ (Trịnh Công Lộc); Nhớ ngày chia tay ở Sa Vĩ (Lại Tuấn Hiền); Biển Trà Cổ (Đức Doanh). Ngoài ra, trong tập thơ “Nước non ngàn dặm” còn có nhiều bài thơ có liên quan đến Trà Cổ như Móng Cái của Bùi Hữu Thiềm (Em nhớ về Trà Cổ/Đón một vành trăng nghiêng); Đêm Ka Long của Phạm Ngọc Sơn (Mấy trăm năm gặp lại một Thị Màu/Táo đã rụng kín sân đình Trà Cổ)...
Mới đây Nhà giáo Ưu tú Nguyễn Siêu Phàm (Hải Phòng) có gửi tới tôi bài thơ Những vỏ ốc trên bãi biển Trà Cổ. Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh “tìm dấu chân xưa”, dấu chân của nhà văn Nguyễn Công Hoan từng ở Trà Cổ:
“Tôi tha thẩn trên bãi chiều Trà Cổ
Tìm dấu chân xưa thầy giáo Nguyễn Công Hoan
Gặp xác biển trong bạt ngàn vỏ ốc
Và những dấu chân không của “Bước đường cùng”.
Trong chuyên mục “Chào buổi sáng” trên Báo Thanh niên số ngày 6-4-2005, nhà nghiên cứu Trần Bạch Đằng (TP Hồ Chí Minh) có giới thiệu bài thơ Buổi sáng ở Trà Cổ mà ông đã sáng tác và tháng 7 năm 1978. Ông cho rằng “Tôi chép bài thơ không vì văn chương, mà vì điều tôi tiếp nhận khi đứng nơi cực Đông đất liền Việt Nam thuở ấy, đương nhiên thay đổi nhiều, song hình như cái đeo đẳng tôi vẫn chưa cho phép tôi "hãy quẳng cái gánh lo đi". Bài thơ mở đầu bằng những dòng thơ sau:
Mỏm này - nơi xa nhất đất liền Việt Nam
Vươn ra biển
Nghìn năm rồi từng phút giây trực chiến
Nhọn như ai vạt ngọn tầm vông
Tràng Vĩ tắm mình đầu sóng phía cực Đông...
Nếu tìm hiểu kỹ qua các tập thơ, qua các sách báo thì chúng ta sẽ tập hợp được những bài thơ hay viết về Trà Cổ. Nói cách khác, Trà Cổ chính là cảm hứng rất đặc biệt tự hào về non sông gấm vóc yêu dấu của chúng ta. Ngoài sưu tầm, tuyển chọn một tập thơ về Trà Cổ, tôi tin các loại hình sáng tác khác như: Nhiếp ảnh, hội hoạ, âm nhạc về Trà Cổ cũng rất phong phú, có thể tập hợp in ấn, triển lãm và biểu diễn. Việc làm này sẽ góp phần làm vững bền thêm cột mốc văn hoá ở vùng Đông Bắc Tổ quốc.